Ιστορία

Αν και δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα ιστορικά στοιχεία που να αποδεικνύουν την ταυτότητα του χωριού στο χρόνο, σίγουρο είναι ότι το χωριό υπήρχε στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Αναφορά του γίνεται :

  • με το όνομα Τσούργιακα, από το έτος 1717 σε Σουλτανικό Φιρμάνι όταν ο τιμαριούχος Σπαχής του χωριού Μεχμέτ Βέης διεκδίκησε σε τουρκικό δικαστήριο των Γρεβενών την οριοθέτηση των συνόρων από τους σπαχήδες των γειτονικών χωριών.
  • από το έτος 1806, στο βιβλίο «Ταξίδι στην Ελλάδα» του Γάλλου περιηγητή Φρανσουά Πουκεβίλ, και στο κεφάλαιο «Απ’ το Γρεβενό στα Γιάννινα» :

 Παρατήρησα μισή λεύγα στα βορεινά την Chercagna …     

Σ.Σ. (Chercagna = Τσιούργιακα)

 

Ιστορικά στοιχεία

 

Οι πρώτοι κάτοικοι ζούσαν σε κονάκια ως σκηνίτες.

Κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς οι περισσότεροι κατέφυγαν περί τον 17ο αιώνα μαζί με άλλους κατοίκους της Μοσχόπολης Β. Ηπείρου (1), της Φούρκας, Ζέρμας (σημερινής Πλαγιάς) και Πυρσόγιαννης Ιωαννίνων, στην περιοχή Ασκίου Κοζάνης και ίδρυσαν το χωριό Πιπιλίστα, τα σημερινά Νάματα Κοζάνης. Οι υπόλοιποι εγκαταστάθηκαν στις πλαγιές του Βερμίου όρους στα χωριά Τσαρκόβιανη (σημερινή Μικρή Σάντα), Ξηρολίβαδο Ημαθίας και ενσωματώθηκαν με τους Βλάχους και Σαρακατσάνους κατοίκους τους.

«…Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα στα χωριά των Κουπατσιαραίων σημειώθηκε ανάπτυξη της κτηνοτροφίας, κατά το πρότυπο των ημινομαδικών βλαχοχωριών των Γρεβενών. Το 1854 η περιοχή επαναστάτησε ενάντια των Τούρκων. Η δράση του Θ. Ζιάκα, ο οποίος ήταν και ο ίδιος Κουπατσιάρης, έφερε σε δύσκολη θέση αρκετές οικογένειες Κουπατσιαραίων, κυρίως νομαδοκτηνοτρόφων, που αναγκάστηκαν να καταφύγουν στις βλάχικες εγκαταστάσεις της Δυτικής Μακεδονίας, πάνω στο Άσκιο ή Σινιάτσικο, στη Βλάστη, στα Νάματα, στο Σισάνι και στην Εράτυρα.. Την ίδια περίοδο (στα τέλη του 19ου αιώνα) μεμονωμένες οικογένειες Κουπατσιαραίων βρέθηκαν στο Βέρμιο και συγκεκριμένα στη θέση Τσαρκόβιανη (σήμερα Μικρή Σάντα). Οι οικιστές της Τσαρκόβιανης προέρχονταν από το χωριά Τσούριακα (Αετιά) και Πολυνέρι. Μέχρι το 1912 παρέμεινε τσιφλίκι και οι κάτοικοι πλήρωναν  ενοίκιο για την παραμονή των οικογενειών τους και των κοπαδιών τους. Σταδιακά οι οικογένειες αυτές ανέπτυξαν στενότατες σχέσεις με τους Βλάχους του Βερμίου και ήταν δύσκολο πια να τους ξεχωρίσει κανείς. Λόγω των επιγαμιών και των επαγγελματικών σχέσεων οι Κουπατσιαραίοι της Τσαρκόβιανης βρέθηκαν αργότερα στο Ξηρολίβαδο αλλά και στο Κάτω Βέρμιο. Ωστόσο, καμία από αυτές τις ομάδες δεν μπόρεσε να αναπτύξει κάποιο σταθερό οικισμό με τη μορφή ορεινής κοινότητας..…» (2) 

Γύρω στο 1860 το Ελληνικό Κράτος έβγαλε ένα νόμο (ΦΕΚ 12/2 Μαΐου 1858 και ΦΕΚ 14/9 Απριλίου 1859), με τον οποίο υποχρέωνε τους νομάδες που πηγαινοέρχονταν μεταξύ ελληνικού και τουρκικού κράτους ή να εγκατασταθούν μόνιμα δημιουργώντας χωριά ή να μην ξαναπεράσουν τα σύνορα. Για το λόγο αυτό αποφάσισαν να αντικαταστήσουν τα χαμηλά πρόχειρα καλύβια με μόνιμα πέτρινα.

Την ίδια εποχή, στα τέλη του 19ου αιώνα, που είχαν αρχίσει τα διάφορα εθνικιστικά κινήματα στη Βαλκανική, η Ελληνική Κυβέρνηση απέστειλε στην περιοχή, τον Τχη Μηχαν. Νικόλαο Θ. Σχινά να εξετάσει την κατάσταση και να υποβάλλει έκθεση για τον πληθυσμό αλλά και την οικονομική της κατάσταση. Στην έκθεση που υπέβαλλε ο Ν. Σχινάς, το 1886, κατέγραψε την Αετιά με την παλιά της ονομασία, Τσούριακα, με τέσσερις οικογένειες και συνολικά 30 μόνιμους κατοίκους. (3)

Με την παλιά ονομασία Τσιούργιακα αναφέρεται από το Γάλλο Φρανσουά Πουκεβίλ  το 1806 στο βιβλίο του «Ταξίδι στη Δυτ. Μακεδονία» (4)

και με την ονομασία Τσούργιακας είναι χαρτογραφημένη σε έκδοση του 1909 από τον γεωγράφο και ιστορικό Μιχαήλ Χρυσοχόου.(5)

 Αναφέρεται σε δημοτικό τραγούδι αφιερωμένο στον Σαμαριναίο ήρωα Γιάννη Παπανικολάου ή Πρίφτη που σκοτώθηκε πολεμώντας τους Τούρκους το 1867.(6)

Από τα ιερά βιβλία της εκκλησίας, τα οποία χρησιμοποιούνταν τα παλιά χρόνια στην εκπαίδευση, υπάρχουν αρκετές χειρόγραφες σημειώσεις από τους δασκάλους, οι οποίες δίνουν πολύτιμες πληροφορίες. Έτσι μαθαίνουμε ότι στην Αετιά λειτουργούσε σχολείο στις 22 Ιουλίου 1892 με δάσκαλο ιερομόναχο από το Άγιο Όρος, αμειβόμενο από τους κατοίκους της. Στις 17 Μαΐου 1906 λειτουργούσε με δάσκαλο τον παπά Ανδρέα Χρήστου από το Πρόσβορο με 12 μαθητές: Γκουντάρας, Μπατσίλας, Κολιός, Τούσιας, Σακοράφας, Θωμάς, Τσίλκας, Θανάσινα, Μπίτης, Κουλούσιας, Στέργιος, Μπιταρέκας. Στις 20 Ιουλίου 1908 είχε δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Αναστασίου και το 1914 τον Γεώργιο Αναστασίου από το Πρόσβορο που λειτούργησε όλο το χρόνο με 1 έως 7 μαθητές.

Υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο. Ο παλιός Άγιος Νικόλαος με πιθανολογούμενο έτος ανέγερσης το 1863 και ανακατασκευή το 1880. Στις 8 Μαΐου 1903 άφησε την υπογραφή του περνώντας ο Σαμαριναίος Αγιορείτης αγιογράφος Παπά Αδάμ Σακομάνος. Ο παπα- Αμβρόσιος Παπαδάμ ήταν ηγούμενος στη μονή του Αγ. Νικολάου Περιβολίου και δάσκαλος για 40 χρόνια στο σχολείο του Αγ. Γεωργίου στο Περιβόλι. Ο νέος Άγιος Νικόλαος, πολύ κοντά στη θέση του παλιού, χτίστηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, τον Οκτώβριο του 1913.

history1

Εδώ γεννήθηκε περί το 1795 ο ήρωας της Επανάστασης του 1821 Απόστολος Κυρίμης(7). Υπήρξε αρματολός στο πλευρό του Γιαννούλα Ζιάκα, μέλος της Φιλικής Εταιρίας (17ος στον κατάλογο των Μακεδόνων Φιλικών) και οπλαρχηγός της Επανάστασης. Σε ενθύμηση εκκλησιαστικού βιβλίου του Αγίου Όρους αναφέρεται ότι τον Μάιο του 1821 πήρε μέρος στην επανάσταση της Χαλκιδικής και εξόντωσε, στα παράλια του Άθω, το πλήρωμα τουρκικής γολέτας που είχε εξωκείλει εκεί καταδιωκόμενη από ελληνικά πλοία. Αυτό επιβεβαιώνει και ο Σπυρίδων Τρικούπης στο βιβλίο του Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως. Τον Απρίλιο του 1822 πολέμησε μαζί με τους Ζιακαίους και κατατρόπωσαν τον στρατό 1.600 ανδρών του Σρόπολι, απεσταλμένου του Χουρσίτ Πασά. Αγωνίστηκε, στο πλευρό των Κασομούληδων, στη μαρτυρική πόλη του Μεσολογγίου κατά την πολιορκία του, επικεφαλής 250 Γρεβενιωτών από το 1823 ως και την ηρωική Έξοδο. Αναφορά στον Κυρίμη, με ιδιαίτερα κολακευτικά γι’ αυτόν λόγια, βρίσκεται στο με αριθ. Φακέλου 28732 χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης , και σε βιβλία των ιστορικών συγγραφέων Μ. Παπαϊωάννου, Άγγ. Ανεστόπουλου, Αριστ. Κωστόπουλου και Ι.Κ. Μανδραβέλλη. Στη μάχη του Μαυρονόρους Γρεβενών το 1826, όπου σκοτώθηκε ο χιλίαρχος Γιαννούλας Ζιάκας, ο Κυρίμης διασώθηκε σαν από θαύμα και κατέφυγε με τον Θεόδωρο Ζιάκα και άλλους συμπολεμιστές του στη Νότια Ελλάδα (Λαμία), όπου αγωνίστηκε μέχρι τέλους του Αγώνα στις περιοχές των Αγράφων, της Φθιώτιδας και της Βοιωτίας. Τα ίχνη του χάθηκαν περί το 1835, μαζί μ’ αυτά του Θ. Ζιάκα. Απόγονοί του ζουν σήμερα στη Λαμία και ένας απ’ αυτούς ο Γεώργιος Κυρίμης, υποστράτηγος, διετέλεσε υπουργός Ηπείρου και Μακεδονίας (1936-1941).

—————————————————————————————————————–

  1. Σ.Σ. Το 1769 λόγω της συμμετοχής της πόλης στην προετοιμασία της εξέγερσης του 1770 –Ορλωφικά, η πόλη υπέστη λεηλασίες από μουσουλμάνους Αλβανούς (Τουρκαλβανούς)
  2. «Οι Μητροπόλεις και η διασπορά των Βλάχων» τόμος 2, Α. Κουκούδη
  3. «Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας-Ηπείρου-Νέας οριοθετικής γραμμής και Θεσσαλίας», Νικολάου Θ. Σχινά, Τχη Μηχανικού, Αθήνα, 1886 
  4. «Ταξίδι στην Ελλάδα», Φρ. Πουκεβίλ,τόμ. 3, σελ.101, Παρίσι, 1806
  5.  Σ.Σ. με την ιδιότητα του χαρτογράφου του Στρατού, μελέτησε την μορφολογία της οροσειράς της Πίνδου, τα παλιά τοπωνύμια και τις παραδόσεις των χωριών.
  6. Ι.Κ. Βασδραβέλλης. «Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας 1796-1832», σελ 13-14
  7. Απ. Βακαλόπουλος: «Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, σελ.583».   Άγγ.Ανεστόπουλος: «Το επαναστατικόν κίνημα του 1854, σελ.127»
  8. Wikipedia – Αετιά Γρεβενών