Γνωριμία με τα χωριά του Όρλιακα
Όμορφος και ορεινός ο νομός Γρεβενών. Η Φύση, με το πράσινο και τα άφθονα νερά, έχει «φτιάξει» μέρη αξέχαστα. Από κοντά και οι άνθρωποι, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να κρατήσουν ζωντανή την ιστορική ορεινή περιοχή. Ένα τέτοιο μέρος είναι το πανέμορφο βουνό του Όρλιακα και τα γύρω χωριά που παρουσιάζουμε σήμερα.
Ο νομός Γρεβενών ανήκει στη Δυτική Mακεδονία και είναι ο νεότερος αλλά και από τους πιο ορεινούς της χώρας. Συγκροτήθηκε το 1964 με την απόσπαση της επαρχίας Γρεβενών από το νομό Kοζάνης καθώς και του δήμου Δεσκάτης και των κοινοτήτων Δασοχωρίου και Παρασκευής από το νομό Λάρισας.
Ακόμα είναι ο νομός με τα πάρα πολλά παλιά πέτρινα γεφύρια, μοναδικής κατασκευής. Ο λόγος είναι ο Aλιάκμονας, το μεγαλύτερο ποτάμι της Eλλάδας (297 χλμ.), που περνάει από το νομό και δέχεται τα νερά της Bόρειας Πίνδου από τους παραποτάμους του, Bενέτικο, Γρεβενιώτικο και Σταυροπόταμο. Έτσι τα γεφύρια υπάρχουν λόγω της πληθώρας των ποταμών και των χειμάρρων.
Σχεδόν στο κέντρο του νομού βρίσκεται ο Όρλιακας. Μη φανταστείτε κανένα βουνό πανύψηλο. Η κορυφή του φτάνει μόνο τα 1.433 μ., αλλά με απόκρημνα βράχια και πλαγιές όπου φωλιάζουν πολλά αρπακτικά. Η βλάστηση αφθονεί γιατί υποβοηθείται από το εδαφικό υπόστρωμα του ασβεστόλιθου, τα νερά και τις κλιματολογικές συνθήκες. Θα δείτε τα έλατα πλάι πλάι με τις βαλανιδιές, τη μαύρη πεύκη και την οξιά, ενώ πιο χαμηλά θα δείτε φλαμουριές, κρανιές, πυξάρια, φτελιές, λεύκες, αγριοκερασιές, κέδρα, αγριαχλαδιές, φράξους, σφενδάμια, αγριοπούρναρα και άλλα πολλά. Τώρα το φθινόπωρο ο Όρλιακας με όλα αυτά τα φυλλοβόλα είναι σαν ζωγραφική παλέτα, μια γιορτή των χρωμάτων! Θα βρείτε επίσης άφθονα αγριολούλουδα (την άνοιξη ακόμα περισσότερα) καθώς και πολλές ποικιλίες ορχεοειδών.
Με το αυτοκίνητο μπορείτε να κάνετε το γύρο του βουνού, ενώ αν έχετε 4 x 4 μπορείτε από δασικούς δρόμους να φτάσετε σχεδόν μέχρι την κορυφή του. Ας γνωρίσουμε όμως τα κυριότερα χωριά της περιοχής.
Ζιάκας
Η κοινότητα του Ζιάκα (Τίστα) είναι χτισμένη σε 900 υψόμετρο. Βρίσκεται 19 χλμ. νοτιοδυτικά των Γρεβενών και σ’ αυτήν ανήκουν οι δύο οικισμοί Κρύα Βρύση ή Τίστα και Περιβολάκι ή Πιπινίτσα. Είναι πατρίδα του ήρωα Θεόδωρου Ζιάκα, από όπου πήρε και το όνομά της, όπως και το περίφημο πέτρινο γεφύρι του Ζιάκα που χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας. Κάτω από το γεφύρι περνάει ο Βενέτικος, που πηγάζει από τις περιοχές Δοτσικού, Προσβόρου και Αλατόπετρας. Λίγο βορειότερα από το Περιβολάκι, περνάει το «Ποταμούλι», που πηγάζει με τη σειρά του από την περιοχή Λάβδας- Πολυνερίου.
Το πιο ενδιαφέρον και σπουδαιότερο αξιοθέατο του Ζιάκα είναι βέβαια ο Όρλιακας: αν ανεβείτε αρκετά ψηλά θα «αμειφθείτε» με μια εξαίρετη θέα προς Σπήλαιο, Ζιάκα, Λάβδα και όλη την πεδιάδα.
Στην περιοχή Μόργιαννη, 3 – 4 χλμ. νότια του Όρλιακα, υπάρχουν δύο μεγάλες σπηλιές, στις οποίες όπως λέγεται κρύβονταν οι Ζιακιώτες για να ξεφύγουν από τους Γερμανούς. Μία ακόμη σπηλιά βρίσκεται κοντά στην Κρύα Βρύση, την οποία χρησιμοποιούσαν οι αντάρτες.
Ομορφο είναι το πέτρινο σχολείο (χτισμένο πριν από το 1900) στην κοινότητα Ζιάκα, το οποίο συντηρείται. Σε καλή κατάσταση διατηρούνται παλιές εικόνες και άλλα αντικείμενα στη βυζαντινή εκκλησία των Ταξιαρχών, που κάηκε από τους Γερμανούς και ξαναχτίστηκε το 1968.
Στους πρόποδες του Ορλιακα εκτείνεται το κοινοτικό δάσος του Ζιάκα, πλούσιο σε χλωρίδα και πανίδα. Εκεί συναντά κανείς τις πηγές «Γκούβα» και «Σταυράκη Μπαΐρι». Στο δρόμο για Ζιάκα βρίσκεται η πηγή «Φτέρη» και ανάμεσα στο Περιβολάκι και στο Ζιάκα, στη θέση «Μόργιαννη», όπου παλιά οι Ζιακώτες είχαν κήπους, υπάρχουν 3 – 4 πηγές. Η σημαντικότερη απ’ όλες είναι η «πηγή της Καλογριάς», 1 χλμ. νότια του Ζιάκα μέσω δασόδρομου. Κάποιος θρύλος λέει πως από εδώ έπαιρνε νερό μια καλόγρια, η οποία ζούσε σε μια σπηλιά κοντά στην πηγή, που σήμερα ονομάζεται «κελί της καλογριάς». Η είσοδος της σπηλιάς έχει δύο τρύπες και μέσα σ’ αυτήν υπάρχουν τρεις μικροί χώροι, με σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Σ’ ένα πηγάδι εκεί έπεσε και πνίγηκε η καλόγρια. Σε κάθε περίπτωση, στις μέρες μας το κελί της καλογριάς χρησιμοποιείται από μιαν αρκούδα και ενθέρμως σας συνιστώ να την αποφύγετε!
Είναι χτισμένο σε 960 υψόμετρο, 4 χλμ. νότια του Ζιάκα. Οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού, 260 άτομα, αντλούν το εισόδημά τους από τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Το καλοκαίρι καταφθάνουν στο χωριό γύρω στα 400 άτομα, για να ξεκουραστούν και να απολαύσουν την όμορφη Φύση.
Το 1100 π.Χ. (πρώιμη εποχή του Σιδήρου) ο οικισμός του Σπηλαίου βρισκόταν στην ίδια θέση με την τωρινή, σύμφωνα με έγκυρες ενδείξεις. Άλλοι 12 οικισμοί μετοίκησαν στη θέση αυτή για λόγους ασφάλειας και μετά το 1854 προστέθηκαν οι οικισμοί Ζιάννη, Κερασιά, Κάτω Κερασιά, Ντόνα, Σταυρός, Ραβιαννή, Καρούτη. Στο Σπήλαιο έχουν εντοπισθεί αρχαία ακρόπολη με τείχη 1 χλμ., νεκροταφείο καύσεων καθώς και νεκροπόλεις όλων των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων. Το Κάστρο του έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο.
Από ασφαλτοστρωμένο δρόμο φθάνει κανείς στο φαράγγι Σπηλαίου – Πορτίτσας, 1.200 μ. νότια του χωριού, το οποίο έχει 800 μ. μήκος, 8 – 70 μ. πλάτος και 220 μ. ύψος. Τα πετρώματά του είναι ασβεστολιθικά και ιζηματογενή.
Κοντά στο Σπήλαιο υπάρχουν τρία πέτρινα γεφύρια από την εποχή της Τουρκοκρατίας: α) το γεφύρι της Πορτίτσας 1.200 μ. νότια, στο φαράγγι, που κατασκευάστηκε το 1743 με προσφορές από το Μοναστήρι, β) το γεφύρι του κλέφτη (Λιάτισσας), στα 2 χλμ. δυτικά, μονότοξο, χτισμένο γύρω στο 1800 από τον κλέφτη Λιάτισσα, κατά την παράδοση και γ) το γεφύρι του Κατσογιάννη, 2 χλμ. προς τα ανατολικά, ίδιας χρονολογίας με αυτό της Λιάτισσας.
Τριάντα πέντε χιλιόμετρα νοτιοδυτικά των Γρεβενών και σε 1.100 υψόμετρο βρίσκεται η κοινότητα Λάβδα, ένας μικρός αλλά πανέμορφος οικισμός με ωραίους πλακόστρωτους δρόμους και πλατεία, με τον παραδοσιακό πλάτανο στη μέση. Το χωριό είναι χτισμένο σε καλή θέση με καταπληκτική θέα που φτάνει μέχρι τον Όλυμπο και η πρόσβαση στην καταπληκτική φύση της Πίνδου είναι εύκολη.
Το δάσος της περιοχής αποτελείται από μαύρη πεύκη, οξιά, σφένδαμο, δρυς και είναι καταφύγιο για λαγούς, αλεπούδες και αρκούδες.
Στη Λάβδα ζουν 170 άτομα – 35 το χειμώνα- που αντλούν το εισόδημά τους από τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την υλοτομία, ενώ μερικοί εξασκούν ακόμα δύο παραδοσιακά επαγγέλματα της περιοχής: του κυρατζή (μικρέμπορος και αγωγιάτης) και του χτίστη.
Ο οικισμός διαθέτει Λαογραφική Συλλογή (λειτουργεί όλο το χρόνο), όπου μπορεί να δει κανείς εκθέματα που χρονολογούνται πριν από το 1700.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λαβδανιωτών «Η ΛΑΒΔΑ» με στόχο να συμβάλλει στην ανάπτυξη και ανάδειξη της περιοχής ,δημιούργησε με μεράκι και φαντασία, σε ένα πέτρινο παραδοσιακό κτίριο, το “ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙΩΝ”, ένα όμορφο και ζεστό χώρο στον οποίο εκτίθενται όλα τα μανιτάρια της περιοχής και παρουσιάζονται στο φυσικό τους περιβάλλον. Άγρια φυσικά μανιτάρια, αποξηραμένα, αλλά και γλυπτά ενσωματώθηκαν μέσα σε προθήκες οι οποίες είναι και μικρογραφία της φύσης. Δίνονται πληροφορίες για τα μανιτάρια με πλούσια βιβλιογραφία και οπτικοακουστικό υλικό, παρέχεται επίσης η δυνατότητα για μικροσκοπική εξέταση. Ο χώρος με τα οπτικοακουστικά μέσα που διαθέτει είναι κατάλληλος για σεμινάρια- ημερίδες και μετατρέπεται σε αίθουσα παρουσιάσεων με εκπαιδευτικό και ενημερωτικό περιεχόμενο.